12 mei 2022
Hoe kan kwetsbaarheid een kracht zijn die leidt tot meer groei en begrip?
Kostbare kwetsbaarheid "Maar die daar is ook erg aftakelend, hoor!”, zei de bewoonster in de rolstoel tegen me terwijl ze ondertussen wees naar een medebewoner die er, zonder rollator, toch nog redelijk energiek aan kwam gelopen. Tot ontsteltenis van de bewoonster had de medebewoner het gehoord en hij reageerde replicerend met de woorden: “Maar doen we dat niet allemaal hier?”. Hij was nog niet klaar en vervolgde: “Trouwens, u bent hier ook al behoorlijk wat toontjes lager gaan zingen, hoor!”. Gelukkig vond alles plaats in een sfeer van hartelijke en warme verbondenheid en de woorden ‘kostbare kwetsbaarheid’ kwamen bij me boven.
En ik dacht: Wat heerlijk, wat indrukwekkend als je zo’n ontspannen omgang kunt hebben met je eigen kwetsbaarheid en met de situatie van een ander. Wat heerlijk en tegelijk humorvol relativerend! Kostbare kwetsbaarheid waren de woorden die door me heen schoten.
Niet alles in de zorg is zwaar of moeitevol. Niet alles in de zorg kost energie of levert druk, stress of verdriet op. Er zijn vele kostbare momenten, die plaatsvinden en die juist energie bieden. Momenten en dialogen zoals die van hierboven geven het verlenen van zorg juist zo’n elan, zo’n diepte en zo’n inhoud en maken dat het werk in de zorg middenin alle dagelijkse drukte en hektiek toch z’n boeiende, vertederende, aantrekkende en aantrekkelijke werking blijft houden.
Bovenstaande dialoog vond plaats op een afdeling Somatiek. Even later bevond ik me op een afdeling PG. Een bewoonster zei tegen me: “Dat doe ik niet meer, want dan ben ik hartstikke snetter.” Ik vermoedde dat ze bedoelde: “Als ik dat zou doen, dan zou ik wel gek zijn.” Maar dat woord snetter is geen bestaand woord uit de nederlandse taal.
Ook dit moment is voor mij zo’n moment van kostbare kwetsbaarheid. Verstoring van het gebruik van de taal levert hier immers niet alleen achteruitgang op maar biedt ook mogelijkheden voor creativiteit. En heel vaak ervaar ik zulke momenten alsof er een heel nieuwe taal en wijze van communicatie ontstaan is.
Dezelfde mevrouw zei even later: “Het gaat helemaal niet goed met haar,” terwijl ze naar een medebewoonster keek. “Dat is ook zo’n draam.” Draam? Wat zou ze bedoelen? Dat het een drama is? Of dat die mevrouw soms dramt? Soms kun je alleen maar gissen naar de bedoeling en de betekenis. Maar ik ervaar ook dit opnieuw als een moment van kostbare kwetsbaarheid.
Kwetsbaarheid heeft iets in zich van broosheid, van zwakte, van gevoeligheid, maar tegelijk ook iets van teerheid en van echtheid. Kwetsbaarheid mag er niet altijd en overal zijn, vindt men soms. Je moet immers groot zijn, sterk zijn zodat je alles in het leven aan kunt, je niet over je heen laat lopen en alles in het leven een plaats weet te geven. Kwetsbaarheid wordt soms zelfs gezien als aanstellerigheid, als iets waartegen je je moet verzetten of waar geen ruimte en geen tijd voor mag zijn. Want er zou zo maar misbruik gemaakt kunnen worden van de gevoeligheid, breekbaarheid, vatbaarheid of broosheid, die kwetsbaarheid nu eenmaal is. En helaas komt misbruik ook hier maar al te vaak voor.
Tegelijk denk ik wel eens: Wat zou het leven zijn zonder momenten van kostbare kwetsbaarheid? Is dat niet ook een werkelijke kant van ons bestaan? Waarom zou dat ontoelaatbaar zijn? Kostbare kwetsbaarheid kan immers ook veel moois en indrukwekkends oproepen aan mededogen en bewogenheid, aan empathie en sympathie.
Kostbare kwetsbaarheid zie ik in ontmoeting met bewoners, ook en misschien juist in alle aanwezige vergeetachtigheid, of als het geheugen het laat afweten. Maar in die kwetsbaarheid ontstaat soms ook iets heel teers en puurs, zoals bijvoorbeeld het ontstaan van een heel eigen wijze van communicatie, waarbij niet meer primair het rationele taalvermogen de belangrijkste toon aangeeft, maar meer een gevoel van authenticiteit en echtheid, waardoor de ander zich gezien, gewaardeerd en geaccepteerd weet.
Kostbare kwetsbaarheid maakt dat je jezelf niet voorbij loopt door je mooier, groter, blijer en capabeler of beter en gelukkiger voor te hoeven doen dan je bent.
Bezit niet ieder mens een meer of mindere mate van kostbare kwetsbaarheid? Van de betrokken mantelzorger die het een keertje te zwaar is geworden, tot die geweldig fantastische zorgmedewerker of medewerkster voor wie het werk soms een keertje te veel is geworden? En van de bewoner in zijn kwetsbare afhankelijkheid tot die medewerkster die door ziekte, zorgen of stress geveld is?
Ik waardeer en respecteer het als kostbare kwetsbaarheid. Kostbaar omdat kwetsbaarheid dus niet automatisch zwakte verraadt, zoals vaak gezegd en beweerd wordt. Want kwetsbaarheid kan ook krachtig zijn omdat het de mogelijkheid biedt tot het ontvangen van ruimte en groei, tot het ervaren van openheid, tot het tonen van wie je werkelijk bent en tot het krijgen van vertrouwen en respect.
Misschien mogen we onszelf meer toestaan om kwetsbaar te zijn, zonder schaamte om jezelf of angst voor een mogelijke reactie van de ander.
Want in kwetsbaarheid wordt juist kostbaarheid gevonden. Of zoals het bijbelwoord zegt: “Als ik zwak ben, ben ik sterk.”
Ik wens u een mooie zondag toe.
Hartelijke groet, Johan Vos, geestelijk verzorger PCSOH