17 oktober 2021
Soms kan heimwee je overvallen; een verlangen naar vroeger. Je hebt het idee dat vroeger je zoveel meer heeft geboden dan het heden.
Jong van jaren – een gevoel van “Hier ben ik thuis”.
“Ik ben jong van jaren,” dat zei de hoogbejaarde dame op een afdeling met bewoners met zowel lichamelijke als psycho-geriatrische klachten. “Ik ben jong van jaren”. De opmerking raakte me, ontroerde me. Deze mevrouw, met haar grijze haren, waande zich een jong meisje. Wat moet je zeggen op het moment dat ze zegt “Ik ben jong van jaren?” Soms dat ze een dame is op leeftijd, hoogbejaard zelfs, en dat ze al in de 90 is? Ik besloot mijn mond te houden. Ik zei alleen: “U ziet er jong en goed uit, voor uw leeftijd”. “Ja?”, vroeg ze al glunderend. En ze vervolgde, terwijl ze helemaal in haar eigen wereld en in haarzelf opging: “Ik houd van mijn heit (vader) en mem (moeder). Die zijn zo lief. Ik ga straks naar ze toe.” De mevrouw had zulke warme herinneringen aan vroeger, aan thuis. Ze verlangde naar haar ouders, naar een tijd van weleer. Het is een gevoel van heimwee naar vroeger. Ik sprak nog enige tijd met deze mevrouw met haar Friese achtergrond en met haar zinnen, die soms doorspekt werden met de Friese taal van haar jeugd. Wat kun je, zo oud als je bent, verlangen naar het vertrouwde van vroeger, naar het gevoel van hier ben ik thuis. Vol ontroering vervolgde ik, na mijn gesprek met deze dame, mijn weg.
En enige tijd later, het was op een andere afdeling, op een afdeling met bewoners met dementie, kwam een mevrouw op de gang me tegemoet. Ze loopt overigens regelmatig op de gang op de afdeling. Ze heeft eigenlijk altijd een reiskoffer op wieltjes in haar hand. Ik heb me wel eens afgevraagd wat er in haar koffer zit, maar dat geheim heb ik tot dusver niet weten te achterhalen. Ze heeft een reiskoffer bij haar. Alsof ze geen rust ervaart en altijd op reis, op weg, is, vol verlangen naar een andere plek. Ja, ze kan soms enigszins afwerend uit de hoek komen, waardoor mij vaak een bepaalde behoedzaamheid en voorzichtigheid overvalt als ik haar zie. Maar van afweer was op dit moment geen enkele sprake. Integendeel, ze had een vrolijke twinkeling in haar ogen en daarop besloot ik haar ontwapenend lachend tegemoet te treden met de vraag: “Bent u soms op reis? U hebt uw reiskoffer bij u, zie ik. En? Waar gaat de reis heen?” “Nou, het is hier allemaal niks,” reageerde ze. “Ik moet zorgen dat ik thuis kom.” En ze voegde er nog aan toe: “Het is vreselijk hier. Ik moet hier weg.” “Tja,” dacht ik. Daar sta je dan met je onmogelijke verlangen naar elders. En ik dacht tegelijkertijd: “Wat een, overigens onterechte, diskwalificatie van al die liefdevolle, hulpvaardige, zorgzame en professioneel kundige verpleegkundigen en verzorgenden en van al die kundige en toegewijde medewerkers op de huiskamer!” Er wordt hier immers afwijzend op de geboden liefdevol verleende zorg gereageerd met de woorden: “Ik moet hier weg!”. Tja, doe je als medewerker in de huiskamer nog zo je best met je geweldige inzet om een beetje gezelligheid, sfeer en humor in de huiskamer te brengen en ben je de hele tijd druk om de bewoners een fijn moment op de afdeling te bezorgen en dan wordt je gezegd: “Het is vreselijk hier”. Het is toch wat…
Maar tegelijk dacht ik: “Ach, die arme mevrouw toch. Die heeft haar moment niet en is hier op dit moment allerminst gelukkig.” Die mevrouw mist haar vertrouwde omgeving, haar thuis van vroeger en ze verlangt gewoon naar veiligheid, geborgenheid en naar een gevoel van thuis zijn. Ze wil weg, naar vroeger. Naar het moment van intieme geborgenheid en van vaste veiligheid.
Heimwee naar vroeger, een verlangen naar geborgenheid of naar een omstandigheid dat je echt kunt zeggen “Hier ben ik thuis”, het kan je ineens overvallen. Heimwee, een verlangen naar vroeger, het heeft alles te maken met verandering van of een abrupte inbraak in je dagelijkse routine, plaats of dagelijkse levensbehoefte. Heimwee kan je overvallen als je je in een vreemde omgeving of een onvertrouwde omstandigheid of in een totaal veranderende tijd bevindt. Je wilt terug, naar het vertrouwde en veilige van vroeger. Thuis is het beste. Thuis lijkt alles beter te zijn.
Verlangen naar vroeger, sommigen doen dat af met het wat denigrerende begrip nostalgie. Maar nostalgie is niet minderwaardig. Nostalgie heeft te maken met het gevoel van spijt of verdriet dat je iets dierbaars, iets herkenbaars, iets vertrouwds van vroeger bent kwijtgeraakt. Nostalgie is meer dan een herinnering aan vervlogen tijden of een gevoel dat je bekruipt als je oude foto’s of films van die ‘goeie ouwe tijd’ ziet. En nee, nostalgie, jeugdsentiment, heimwee naar vroeger betekent niet dat vroeger alles zoveel beter was. Hooguit dat de tijd vroeger misschien voor de betrokkene wat overzichtelijker was, begrijpbaarder ook, toen er immers nog niet de zorgen en verantwoordelijkheden waren die er nu maar al te vaak zijn. En toen er ook nog niet de herinneringen aan vroeger, de ervaren levensgebeurtenissen en de opgedane levenservaring zijn die het bestaan je gegeven heeft.
Heimwee is het verlangen naar vroeger. Je hebt het idee dat vroeger je zoveel meer heeft geboden dan het heden. En toch…, die mevrouw aan het begin waande zich in het heden gelukkig met de beleving dat ze zich in het verleden bevond. Heden en verleden met elkaar verweven tot een gevoel van “Hier ben ik thuis.” Hoe mooi is dat!
Voor sommige mensen representeert het verlangen naar God ook een gevoel van thuiskomen.
Het verlangen naar thuis, naar een plek vol veiligheid en geborgenheid, naar een plaats waarvan je kunt zeggen: “Hier ben ik thuis!”, ik wens het u allen toe.
Met hartelijke groet, Johan Vos, geestelijk verzorger PCSOH