14 maart 2021
Wat maakt het leven tot leven? Wat is waardigheid?
"Dit is toch geen leven meer, meneer!" Dat riep de bewoonster uit als reactie op mijn vraag naar haar welbevinden.
“Dit is toch geen leven meer, meneer! Ik kan helemaal niks meer. En ik zit hier maar en er gebeurt niks en hoe moet ik nu de dag doorkomen? Nee, dit is geen leven meer!”
Ja, daar sta je dan. Wat moet je, wat kun je zeggen op zo’n emotionele uitbarsting van pijn, teleurstelling en wanhoop? De uitroep bracht me wel tot nadenken. Wat maakt het leven tot leven? Wat is een leven waardig? Is het een leven waardig als iemands bestaan zo door moeilijke omstandigheden getekend wordt? Wat is waardigheid?
Het leven waardig maken kan onder meer door het geven en ontvangen van waardering. Iemand zie eens tegen me: “Ik voel me onvoldoende gewaardeerd.” Het is al een hele tijd geleden dat ik dit hoorde en ik weet niet meer wie het zei en ook de context is me ook ontschoten. Maar daar gaat het niet om. Waardering, maar ook waardigheid geven het leven zin. Ze maken het leven lichter, mooier.
Waardigheid heeft te maken met respect, met gezien worden, met de ander de erkenning geven die de ander verdient of verlangt, met meetellen, met van waarde gevonden worden. Waardering is er als je iets waardevol of van waarde vindt. Van waarde zijn voor een ander, er toe doen, het is een algemeen menselijk verlangen. Erkenning en het op waarde schatten van iemands bijdrage of iemands talenten maken dat een ander zich gezien weet en bevordert daarmee de waardigheid. Het besef van belangrijkheid van de ander bezorgt die ander waardigheid.
Maar, wat is nu werkelijk waardevol en onopgeefbaar? Dat kan natuurlijk van persoon tot persoon en van situatie tot situatie verschillen. In de zorg is waardevol dat je van waarde kunt zijn voor een ander. Als bewoner ben je, met je levenservaring, levensverhaal, levenswijsheid van waarde voor een ander, mantelzorger of medewerker. Als medewerker ben je van onnoembare waarde voor bewoners en collega’s met je betrokken zorgverlening, je echt gemeende aandacht voor de ander, met je manier van er zijn, je passie, je bevlogenheid. En als mantelzorger ben je uiteraard van grote waarde door je trouwe inzet en voortdurende betrokkenheid.
“Dit is toch geen leven meer, meneer?”, dat zei de bewoonster, terwijl ze weinig welbevinden in haar bestaan ervoer en ontdekken kon. Ze was verward, verdrietig, voelde zich ook enigszins machteloos en niet opgewassen tegen haar levensomstandigheden. ”Dit is toch geen leven meer, meneer!” Toch kan er zeker ook waardigheid schuilen in een bestaan, dat door het leven getekend, door leeftijd geschonden en door levensgebeurtenissen beschadigd is geraakt. Waardigheid heeft immers te maken met de erkenning dat elk bestaan waarde toegekend mag worden. Ieder mag van waarde zijn. Elk persoon mag er zijn en mag gezien worden. Ieder mens telt mee.
Maar wat is nu een waardig leven? Soms kent het leven naar het idee van velen onwaardige situaties. Een waardig leven is voor de een het hebben van een redelijke mate van gezondheid, voor een ander het genieten van rust, ontspanning en voor een derde wellicht de vreugde die een sociaal netwerk biedt.
Waardigheid is er in het verkeren in de nabijheid van een ander. Als mens ben ik met een ander, mag ik er ook voor een ander zijn en, niet te vergeten, die ander mag er ook zijn voor mij en van waarde zijn voor mij. Als mens zijn we met elkaar verbonden. Als mensen hebben we iets gemeen, delen we, herkennen we in elkaar iets wat waarde heeft en waardig is. We zijn immers allen mens. In de zorg en het contact met een ander zijn we onder meer ook uit op ontmoeting. En ware ontmoeting vindt plaats in het respecteren van de ander en het herkennen van een anders waardigheid. De ander kun je niet onder je plaatsen.
Waardigheid is overigens wel een beetje een typisch woord met vele betekenissen. Soms ervaar je het als beneden alle waardigheid als een ander lijdt aan decorumverlies. Soms zie je een ander in zijn waardigheid aangetast door het lijden van pijn, door het lijden aan eenzaamheid of verlies aan kracht, of doordat de ander verkeert in een niet zelf uitgekozen omgeving of situatie. Toch kan juist ook in al deze diverse omstandigheden een zekere waardigheid schuil gaan. Waardigheid is namelijk iets fundamenteels, verbonden met het bestaan zelf. Daarom kan er ook zo met verontwaardiging gereageerd worden als handelingen of woorden tegen iemands waardigheid ingaan. Dat heeft te maken met hoe je tegen het leven aankijkt en wat werkelijk van waarde is en met wat de moeite waard gevonden wordt om voor te gaan.
Waardigheid brengt je bij wat van waarde is. Je kunt veel meemaken aan moois en gelukkigs, maar ook aan ergs zoals ziekte, eenzaamheid of pijn. Toch blijft een mens waardigheid behouden. Een mens, zorg gevend of zorg vragend, is immers meer dan zijn ervaring, meer dan zijn gezondheid of ziekte, meer dan zijn bezit, meer dan zijn uiterlijk.
“Dit is toch geen leven meer, meneer!” De bewoonster kwam met deze uitroep vanuit een situatie van pijn, wanhoop en teleurstelling. En toch. Ik lees ergens in de Bijbel: “Je hebt niet meer dan mijn genade nodig, want kracht wordt zichtbaar in zwakheid.” Juist in al die zwakheid, pijn, wanhoop en teleurstelling wordt iets zichtbaar van kracht, hoop en vrede.
Ik wens u een zondag toe vol waarde en vrede.
Johan Vos, geestelijk verzorger PCSOH