7 juli 2022
In de zorg ben je samen verantwoordelijk voor de ander en voor elkaar. Maar hoe verantwoordelijk ben je eigenlijk?
Wie is hier verantwoordelijk voor? Die vraag stelde een bewoner op een PG-afdeling een tijdje geleden. De op deze manier gestelde vraag komt overigens niet zo vriendelijk over, maar is eerder een oproep ter verantwoording. En zo bedoelde de bewoner dat trouwens ook. De bewoner was niet in een al te opgeruimde bui en vond het op de afdeling maar rommelig en chaotisch toegaan. Nu had die bewoner vroeger in zijn werk alles altijd goed voor elkaar. Hij hield er niet van als afspraken niet nagekomen werden, als bestellingen te laat binnen kwamen en als mensen er op het werk de kantjes af liepen. En op een PG-afdeling gaan de dingen wel eens wat anders dan gepland, gewenst of gedacht. Er zijn immers zoveel onverwachte gebeurtenissen die tussendoor kunnen komen: het werk vlot misschien wat minder snel dan gewild, een bewoner vraagt die dag net even wat meer aandacht, het gesprek met de mantelzorger kwam onverwacht tussendoor, de boodschappen verschijnen net iets later dan normaal en bewoners zijn voor hun doen in een drukke bui. En dat kan allemaal eraan bijdragen dat het vertrouwde ritme doorbroken wordt. En de bewoner van het begin had dat, ondanks zijn dementie, toch verrassend goed in de gaten: “Wie is hier verantwoordelijk voor?”, schreeuwde hij ettelijke malen na elkaar met zijn kenmerkende heftigheid. Zijn vraag knalde door de huiskamer en bleef voor mijn gevoel nog een tijdje nagalmend in de huiskamer hangen. De medewerkster van de huiskamer keek me aan. We wisten eigenlijk op die vraag niet direct een adequaat antwoord te geven, maar de gestelde vraag zette me wel aan het denken.
Wie is hier verantwoordelijk voor? En wat is dat nu eigenlijk: verantwoordelijkheid? En hoe komt het toch dat we, als het een keertje wat anders, minder of slechter gaat, altijd weer die ander ter verantwoording willen roepen? In de politiek, het verkeer, in de winkel, op straat of waar dan ook en dus ook in de zorg door die bewoner? En hoe komt het toch dat in het algemeen verantwoording en verantwoordelijkheid meer onzichtbaar blijft als het goed gaat, er vol inzet wordt gewerkt en er met liefde en overgave zorg wordt verleend? Dan klinkt niet altijd die vraag: Wie is hier verantwoordelijk voor? En misschien zou dat wel vaker moeten, dat we bijvoorbeeld vragen: -Wie is hier verantwoordelijk voor die lekker gezette koffie in de huiskamer waar de bewoners zo van genieten? -Of wie is hier verantwoordelijk voor die opgeruimde en schoongemaakte kamer? -En wie is hier verantwoordelijk voor die met zorg uitgevoerde ADL? -En wie is er hier verantwoordelijk voor dat de bewoners het zo fijn hebben? Enzovoort? Het lijkt er soms op dat men bij het mindere en het slechtere graag de verantwoordelijke ter verantwoording roepen wil en dat men tegelijk bij wat goed gaat of mooi is de verantwoordelijke meer op de achtergrond houdt, soms zelfs in het onzichtbare wegduwt.
Wie is hier verantwoordelijk voor? Men wijst vaak naar elkaar. Maar wie verantwoordelijkheid neemt, maakt juist dat hij zich in kan leven in een ander, dat hij oog krijgt voor de ander en voor diens behoeften. En gedeelde verantwoordelijkheid zorgt voor gezamenlijke inzet, waar iedereen beter van wordt: de bewoner, waarvoor gezorgd wordt. de mantelzorger die opgemerkt wordt en de collega waarmee in verbondenheid samen gewerkt wordt. Verantwoordelijkheidsgevoel maakt dat je verantwoordelijkheid neemt en niet ontloopt. En wie zich verantwoordelijk weet, werkt dikwijls met beleid, en kijkt niet weg bij noden. Wie zich verantwoordelijk weet, is tegelijk ook eerlijk en betrouwbaar, gewetensvol dus eigenlijk.
Het is nogal wat, dat bezit van verantwoordelijkheidsgevoel. Toch kost verantwoordelijkheid niet alleen wat, aan inspanning en inzet. Het levert ook heel wat op, aan vrijheid, aan zelfvertrouwen, aan openheid.
Uiteraard kun je je ook over-verantwoordelijk voelen, of je overal verantwoordelijk voor voelen. En dan heb je eigenlijk een te hoog verantwoordelijkheidsgevoel.
Wie over-verantwoordelijk is, kan uitgeput raken, opgebrand of leeggezogen. En misschien lopen we in de zorg wel het grootste gevaar om een te groot verantwoordelijkheidsgevoel te hebben. Want hoe gaat dat? Je doet net even iets meer doen voor die zorgbehoeftige bewoner, die het zo nodig heeft. Je maakt nog net even dat werk af, waardoor je voor de zoveelste keer toch weer later naar huis gaat dan voorgenomen. Maar, je mag ook echt zonder schuldgevoel dingen loslaten of aan anderen overlaten.
Natuurlijk, een andere kant is er ook. Want wie een tekort heeft aan verantwoordelijkheidsgevoel, loopt eigenlijk de kantjes eraf en zal niet snel een stapje harder zetten.
Toch hebben we eigenlijk allemaal een bepaalde verantwoordelijkheid voor de ander. En de ander heeft dat weer ten opzichte van ons. En dat maakt dat wij die ander hulp, ondersteuning, een luisterend oor, een bemoedigend woord of een liefdevol gebaar aanbieden waardoor die ander zich gezien, gewaardeerd en opgemerkt weet. En dat geldt ook als die ander dat ons biedt.
In verantwoordelijkheid ontdek je het woord ‘antwoord’. Of respons. Op wat of wie geef je antwoord? Misschien is het wel troost, nabijheid en overgave als antwoord op de nood van de ander tegenover je. Of toewijding en zorgzaamheid als antwoord op wat het werk in de zorg vraagt. Of verbondenheid als antwoord op wat collegialiteit inhoudt.
In de Bijbel lees ik ergens “dat we elkaar tot steun mogen zijn, zoals we dat trouwens al doen.” En de uitvoering daarvan is ook een belangrijke verantwoordelijkheid.
Ik wens u een mooie zondag toe!
Hartelijke groet, Johan Vos, geestelijk verzorger PCSOH